O tym jak przeżywamy określone zdarzenie – w dużej mierze decyduje to w jaki sposób je postrzegamy (nasza percepcja) oraz interpretujemy. Jeśli odbieramy je jako zagrożenie – następuje określona reakcja biologiczna – reagują nasze mięśnie, układ krwionośny, układ hormonalny, mózg i układ odpornościowy. Dochodzi do gwałtownego naruszenia wewnętrznej równowagi organizmu. Inicjatorem, a zarazem koordynatorem reakcji całego naszego organizmu na stres jest mózg. Poznanie tych mechanizmów pozwala zrozumieć jak ważną rolę w sposobie naszego reagowania na stres odgrywają nasze myśli, poprzednie doświadczenia, czy nasza interpretacja danego zdarzenia.
Mózg w stresie
Struktury mózgu, które wpływają na to jak reagujemy na stres, czyli jakie emocje wtedy odczuwamy oraz jak się zachowujemy to: ciało migdałowate, podwgórze, hipokamp oraz kora przedczołowa.
Ciało migdałowate (jądro migdałowate):
Działa jako system alarmowy naszego organizmu, wyczuwa zagrożenie i inicjuje reakcję stresową. Odbiera informacje od naszych narządów zmysłu (np. wzrok, słuch) i jeśli wyczuje zagrożenie – alarmuje podwzgórze, aby przygotować się do odpowiedniej reakcji. Dzieje się to bardzo szybko (przypomnij sobie jak szybko zareagowałeś_aś, gdy przestraszyłeś_aś się jakiegoś zwierzęcia, czy niespodziewanego dźwięku J ). Ciało migdałowate jest strukturą parzystą – znajduje się zarówno w prawej jak i lewej półkuli mózgu. Stanowi część układu limbicznego (biorącego udział m.in. w regulacji naszych reakcji i zachowań emocjonalnych) i ma kształt migdała.
Podwzgórze:
Kieruje operacjami mózgu, które są odpowiedzialne za inicjowanie i koordynowanie reakcji hormonalnej na stres (uwalnianie hormonów stresu).
Podwzgórze po otrzymaniu informacji o zagrożeniu ze strony ciała migdałowatego – uwalnia hormon (kortykoliberynę, CRH), który następnie informuje przysadkę mózgową o wydzieleniu hormonu (adrenokortykotropowego, ACTH), pobudzającego nasze nadnercza do wydzielenia kortyzolu. Krążacy po naszym organizmie kortyzol pobudza wytwarzanie glukozy w wątrobie, a nasz mózg wykorzystuje ten cukier, aby zwiększyć naszą uwagę i czujność. Kortyzol odpowiada też za przygotowanie naszych narządów do znoszenia stresu, bólu/urazu oraz hamuje inne funkcje, które nie są nam potrzebne w sytuacji silnego stresu (np. trawienie). Zbyt długo podtrzymujący się podwyższony poziom kortyzolu w naszym organizmie prowadzi do osłabienia naszej odporności i zwiększonej podatności na choroby.
Powyżej opisany system podwzgórze-przysadka-nadnercza aktywuje się dopiero po minutach lub godzinach od zadziałania stresora.
Natomiast jeśli ciało migdałowate zarejestruje czynnik stresujący po raz pierwszy – informuje podwzgórze o uruchomieniu błyskawicznej reakcji na poziomie chemicznym (reakcja walki lub ucieczki, za którą odpowiada układ współczulny, inaczej sympatyczny). Podwzgórze przekazuje informację do nadnerczy o zwiększeniu wydzielania hormonów: adrenaliny (epinefryny) oraz noradrenaliny (norepinefryny). Adrenalina odpowiada za zwiększenie tętna oraz dopływu krwi do mózgu, rozszerza drogi oddechowe (abyśmy mieli więcej tlenu), co zwiększa naszą czujność. Adrenalina powoduje również wzrost stężenia cukru we krwi, co ma na celu zapewnienie dodatkowej energii naszemu mózgowi oraz organizmowi. Noradrenalina wywołuje zwężenie naczyń krwonośnych, a to z kolei wrost ciśnienia tętniczego. Taka reakcja to bardzo szybki sposób, aby skutecznie przygotować się do działania w kontakcie z bezpośrednim zagrożeniem. Zbyt długo działający podwyższony poziom adrenaliny oraz noradrenaliny może prowadzić do rozwoju nadciśnienia, choroby wieńcowej, czy zawału.
Hipokamp:
Odpowiada za przechowywania i przywoływanie wspomnień, które dotyczą aktualnej sytuacji oraz wcześniejszych stresorów, których wcześniej doświadczyliśmy (nasz sposób reakcji oraz konsekwencje). W momencie, w którym mamy do czynienia z jakimś stresującym zdarzeniem – hipokamp przywołuje wspomnienia, które mogą być przydatne w obecnej sytuacji zagrożenia. Kora przedczołowa, która ma do tego dostęp może skorzystać z tych informacji tworząc reakcję na obecny bodziec.
Kora przedczołowa:
Łączy ze sobą informacje płynące z ciała migdałowatego i hipokampu, aby stworzyć przemyślaną reakcję na stres. Ocenia obecne zagrożenie oraz znajduje powiązania z naszymi wcześniejszymi doświadczeniami, aby zareagować możliwie jak najbardziej skutecznie. Komunikując się z ciałem migdałowatym oraz podwzgórzem wspiera regulację naszej emocjonalnej reakcji na stres. Pozwala panować nad impulsywnym zachowaniem, uspokoić nasze emocje , dostosować się do nowej sytuacji, czy rozwiązywać złożone problemy. Takie uczucia jak na przykład: współczucie, poczucie winy, wstyd zawdzięczamy właśnie działaniu kory przedczołowej. Kora przedczołowa stanowi najmłodszą ewolucyjnie część kory i ludzie mają jej więcej niż jakiekolwiek zwierzę.