Stres jest nieodłącznym elementem naszego życia, dotyczy praktycznie każdego człowieka i na pewno nie zniknie. Najczęściej kojarzy nam się z czymś negatywnym, natomiast samo pojęcie stresu jest neutralne. Istnieją bowiem dwa rodzaje stresu – pozytywny (eustres), który motywuje nas do działania i rozwoju oraz negatywny (dystres), który ma destrukcyjny wpływ na funkcjonowanie organizmu, prowadzący do przeciążenia, a nawet choroby.
Czym jest stres?
Stres można zdefiniować jako niespecyficzną reakcję organizmu w odpowiedzi na stawiane mu żądania – wydarzenia, które zakłócają jego równowagę (homeostazę), obciążają lub przekraczają nasze zdolności do skutecznego radzenia sobie. Mobilizuje cały nasz organizm i przygotowuje do reakcji na (realne lub nierealne) zagrożenie.
Źródłem stresu mogą być stresory:
- Fizyczne, np. czynniki klimatyczne, hałas, oświetlenie, promieniowanie.
- Biologiczne, np. zaburzenia rytmów biologicznych, głównie dobowych.
- Psychologiczne, np. zakłócenia (konflikty, deficyt czasu i informacji), zagrożenie (wypadki, choroba, ryzyko utraty życia, straty: materialna oraz moralna, wykluczenie społeczne), deprywacja oraz przeciążenie.
- Społeczne, np. sytuacje rywalizacji i konkurowania, ulegania ciągłym ocenom ze strony innych, naruszania własnych wartości lub wartości bliskich nam osób.
Czy stres może być korzystny?
Stres ostry a stres przewlekły – czym się różnią?
Stres ostry nie jest niebezpieczny dla naszego zdrowia – jest reakcją na krótko działający czynnik stresujący, np. ważny egzamin, rozmowę o pracę, kłotnię. Taki rodzaj stresu zazwyczaj nie powoduje problemów zdrowotnych, lecz pełni funkcję adaptacyjną. Nawet jeśli może w nas wywoływać lęk, czy ból głowy, to mobilizuje nas do działania. Zapanowanie nad ostrym stresorem może spowodować, że poczujemy się bardziej pewni siebie. Czasami stres bywa tak silny (np. wypadek), że powoduje uraz psychiczny powodujący trudności w powrocie do poprzedniego funkcjonowania (np. zespół stresu pourazowego) – jest on wtedy rozpatrywany w innych kategoriach.
To, czego powinniśmy natomiast unikać to stres przewlekły. Jest on reakcją na czynnik stresujący oddziałujący na nas dłużej niż kilka godzin lub nawet dni. Stres przewlekły (inaczej: chroniczny, długotrwały) może mieć bardzo niekorzystny wpływ na nasz umysł i ciało, zwłaszcza, gdy nie widzimy wyjścia z sytuacji i czujemy się bezradni. Niewłaściwe podejście do przewlekłego stresu może prowadzić m.in. do chronicznego zmęczenia, nadmiernej impulsywności, bezsenności, chorób układu trawiennego, otyłości, chorób serca i układu krążenia, czy nadciśnienia. Stres przewlekły ma również istotny wpływ na powstawanie różnego typu zaburzeń psychicznych, głównie depresyjnych i lękowych. Przykładowe źródła stresu przewlekłego to: zbyt duże i długotrwałe obciążenie pracą, tkwienie w nieszczęśliwym związku, długotrwała choroba, czy niesatysfakcjonująca praca.
Istnieje jednak wiele sposobów na to, aby radzić sobie ze stresem, zarówno ostrym jak i przewlekłym. Mogą to być różnego rodzaju narzędzia dotyczące zmiany sposobu myślenia, techniki relaksacji, aktywność fizyczna, czy korzystanie ze wsparcia społecznego.
Strategie radzenia sobie ze stresem
W obliczu sytuacji stresowej każdy z nas przyjmuje określone strategie radzenia sobie ze stresem w celu zmniejszenia napięcia i zminimalizowania negatywnych skutków stresu.
- Koncentracja na emocjach
Koncentracja na emocjach to reakcja charakterystyczna dla osób, które w sytuacjach stresowych wykazują skłonność do skupiania się na sobie i swoich emocjach (np. złość, gniew, napięcie). Jeśli działamy zgodnie z tym stylem radzenia sobie ze stresem, to zwykle nie podejmujemy działań w celu rozwiązania problemu, lecz chcemy pozbyć się nagromadzonego napięcia. Osoby funkcjonujące w taki sposób, za pomocą różnych mechanizmów obronnych starają się zminimalizować napięcie. Jednak nie zawsze likwiduje to dyskomfort w skuteczny sposób. Może się zdarzyć, że zamiast zmniejszenia poziomu stresu dojdzie do jeszcze większego wzrostu napięcia.
- Koncentracja na unikaniu
Polega na wystrzeganiu się myślenia, przeżywania, doświadczania sytuacji stresowej. W takim sposobie radzenia sobie ze stresem często zaprzeczamy informacjom o wydarzeniu stresowym, czy pomijamy niewygodne dla nas fakty. Człowiek, aby odwrócić uwagę od myślenia o problemie i jego konsekwencajch podejmuje różne działania zastępcze (np. sprzątanie, przeglądanie internetu, spotkania towarzyskie, objadanie się) w celu rozładowania napięcia, a nie konstruktywnego rozwiązania problemu.
- Koncentracja na zadaniu
Wiąże się z podejmowaniem konkretnych działań w trudnej sytuacji i aktywnym szukaniem rozwiązań. W tym wypadku – jeśli w sytuacjach stresujących koncentrujemy się na działaniu, to wykazujemy tendencję do podejmowania konkretnych środków zaradczych, zmierzających do rozwiązania problemu. Styl ten zakłada bezpośrednią konfrontację ze stresorem przy pomocy strategii radzenia sobie ze stresem, której głównym celem jest próba zmiany/poprawy sytuacji. Koncentracja na zadaniu może się również wiązać z tym, że będziemy aktywnie poszukiwać wsparcia lub pomocy u innych, czy delegować pewne czynności innym osobom.
Świadomość tego jaką mamy strategię radzenia sobie ze stresem daje nam możliwość, by lepiej zrozumieć własne zachowania i reakcje wobec sytuacji stresowej. W konsekwencji – łatwiej możemy zmienić strategię radzenia sobie w danej sytuacji na bardziej efektywną. Warto zaznaczyć, że styl określa nasze preferencje co do wyboru strategii radzenia sobie ze stresem, natomiast nie determinuje tego, jakie konkretnie działania będziemy podejmować. Ponadto, pamiętajmy, że to nie sam stres, lecz przede wszystkim nasza reakcja na niego, jest tym, co może nam zaszkodzić.